Bằng tình yêu với văn học Việt Nam, Igor Britov, giảng viên khoa tiếng Việt tại Trường Kinh tế cao cấp, Đại học Nghiên cứu Quốc gia (Nga) đã dịch vở kịch nổi tiếng “Chén thuốc độc” của tác giả Vũ Đình Long sang tiếng Nga. Tạp chí Thời Đại đã có buổi trò chuyện cùng dịch giả Igor Britov.
Vở kịch “Chén thuốc độc” của Vũ Đình Long được dịch sang tiếng Nga. (Ảnh: NVCC)
– Thưa dịch giả, cơ duyên nào khiến ông dịch “Chén thuốc độc” sang tiếng Nga?
Natalia Kraevskaya, Phó Giáo sư tại Khoa Quốc tế của Đại học Quốc gia Việt Nam là người khởi xướng dự án vở kịch “Chén thuốc độc” của Vũ Đình Long. Natalia Kraevskaya không chỉ quan tâm đến chuyên môn mà còn quan tâm đến công việc của Vũ Đình Long. Chồng cô là nghệ sĩ nổi tiếng Vũ Dân Tân, con trai của là Vũ Đình Long. Nhân kỷ niệm 100 năm ra mắt vở kịch “Chén thuốc độc” tại Nhà hát Lớn Hà Nội (22 tháng 10 năm 1921), Natalya Kraevskaya để tỏ lòng thành kính với cha chồng, đã quyết định xuất bản vở kịch này bằng tiếng Nga. Natalia Kraevskaya đã đề nghị tôi thực hiện một bản dịch, đó là một vinh dự lớn đối với tôi. Tôi đã đồng ý bởi vì tôi đã quan tâm đến văn học Việt Nam từ lâu, đọc nhiều về vở kịch này nên tôi hiểu tầm quan trọng của sự xuất hiện của nó đối với độc giả Nga.
– Ông có thể khái quát vài nét về nội dung tác phẩm?
Kể lại chi tiết nội dung một tác phẩm văn học của một bậc thầy vĩ đại là một công việc vô cùng khó khăn. Cách tốt nhất là tự đọc chính vở kịch, suy ngẫm về ý nghĩa của nó và ý tưởng của tác giả. Trong tác phẩm của Vũ Đình Long, thực chất là một vở kịch tâm lý xã hội đời thường, những vấn đề nhức nhối được đặt ra vốn là đặc trưng của xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX. Gia đình của nhân vật chính thầy thông Thu xuất hiện trong vở kịch là một hình ảnh thu nhỏ xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX. Xã hội này đang nhiễm nhiều tệ nạn trong cuộc sống của con người và khiến họ bất hạnh. Bức tranh tổng thể của vở kịch bao gồm các cảnh diễn ra các tình huống đời thường trong cuộc sống hàng ngày. Những tình huống này đã quen thuộc và được khán giả Việt Nam hiểu rõ vào đầu thế kỷ trước. Vũ Đình Long là người đầu tiên lột tả chân thực cuộc sống trên sân khấu, hiện thực cuộc sống trong văn học, nghệ thuật đã đáp ứng được yêu cầu và đòi hỏi của thời đại đó.
– Ông đánh giá thế nào về giá trị nghệ thuật của vở kịch?
“Chén thuốc độc” là một tác phẩm mang tính bước ngoặt trong văn học Việt Nam, sau này có ảnh hưởng lớn đến văn hóa Việt Nam. Đây là vở kịch đầu tiên của một tác giả Việt Nam viết về hiện thực Việt Nam, được ra mắt vào thời thuộc địa trên sân khấu kịch Việt Nam. Nó đánh dấu sự chuyển đổi từ sân khấu ca nhạc truyền thống sang kịch nói, báo trước sự ra đời của sân khấu kịch hiện đại Việt Nam. Tác phẩm của Vũ Đình Long và các tác giả cùng thời khẳng định rằng sự xuất hiện của các thể loại nghệ thuật hiện đại ở Việt Nam gắn liền với sự giao lưu, giao thoa của hai nền văn hóa phương Đông và phương Tây. Vốn đã “nuôi dưỡng” bởi các vở kịch của các tác giả Pháp, Vũ Đình Long đã có thể vận dụng nhuần nhuyễn trong vở “Chén thuốc độc” và các vở khác bằng cấu trúc và nguyên tắc tạo nên một tác phẩm kịch, quy luật xây dựng hội thoại, hệ thống thứ bậc các mối quan hệ giữa các ký tự. Cùng với những yếu tố cổ điển trong tổ chức sáng tác của một tác phẩm kịch, như quy luật tam hợp: thống nhất về địa điểm, thời gian và hành động, Vũ Đình Long là một trong những người đầu tiên đưa tinh thần chủ nghĩa hiện đại vào văn học Việt Nam. Người đổi mới – đây là cách có thể xác định vai trò và công lao của Vũ Đình Long trong nền văn hóa Việt Nam.
Dịch giả Igor Britov, giảng viên khoa tiếng Việt tại Trường Kinh tế cao cấp, Đại học Nghiên cứu Quốc gia. (Ảnh: NVCC)
– Khi biên dịch vở kịch sang tiếng Nga, điều gì làm ông ấn tượng nhất?
Trước đây, tôi đã từng tham gia dịch tiểu thuyết Việt Nam sang tiếng Nga. Trong bản dịch của tôi, trong năm 2015 và 2019, các tuyển tập truyện của các nhà văn Việt Nam đương đại đã được xuất bản, một số truyện đã được đăng trên các trang của tạp chí Văn học nước ngoài nổi tiếng của Nga. Dù đã tích lũy được kinh nghiệm dịch thuật, nhưng tôi hiểu rằng với vở kịch của Vũ Đình Long, tôi phải đặc biệt chăm chỉ. Và hóa ra, đó là bản dịch khó nhất mà tôi từng phải đảm nhận. Điều này phần lớn là do tác phẩm được viết cách đây cả trăm năm, ở một thời đại khác nên chứa đựng nhiều từ ngữ khó hiểu, cách dựng câu khác thường, vở kịch mang đậm những nét văn hóa xa lạ với người đọc Nga. Nhiều người Việt Nam đã thú nhận với tôi rằng chính họ cũng không hiểu tất cả những gì được viết ở đó!
Một dịch giả không chỉ dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác mà còn đưa người đọc đắm chìm vào một nền văn hóa khác. Làm thế nào để truyền tải trong bản dịch những thực tế của một nền văn hóa khác. Dịch đại từ tiếng Việt là một công việc khó khăn khác. Như các bạn đã biết, trong tiếng Việt có một số lượng lớn các đại từ mà qua đó phản ánh mối quan hệ giữa những người đối thoại, địa vị xã hội và tuổi tác của họ. Chỉ có tám đại từ nhân xưng trong tiếng Nga. Rất khó để chuyển tải tất cả sự phong phú về màu sắc của các đại từ tiếng Việt với sự giúp đỡ của tám đại từ này. Đặc biệt là đối với các văn bản cổ điển, lịch sử, cần phải kết hợp nỗ lực của người dịch với người bản ngữ và các chuyên gia trong các lĩnh vực khác nhau.
Dịch vở kịch của Vũ Đình Long không chỉ khó mà còn thú vị đối với tôi: vì đó là một quá trình sáng tạo: cách lập câu tốt nhất, sử dụng ẩn dụ, lựa chọn từ ngữ nào phù hợp với đặc điểm của thời đại và bản chất của nhân vật. Đây cũng là một hoạt động hữu ích: tôi đã học được rất nhiều điều về lịch sử, văn hóa và truyền thống của người Việt Nam.
Buổi gặp mặt, được tổ chức trên nền tảng zoom, quy tụ các học giả, sinh viên Việt Nam và tất cả những người quan tâm đến văn hóa Việt Nam từ Moscow, St.Petersburg, Vladivostok, Hà Nội, Antwerp và Berlin. (Ảnh: NVCC)
– Bản dịch đã ra đời và được độc giả chào đón như thế nào?
Kỷ niệm 100 năm sản xuất vở “Chén thuốc độc” của Vũ Đình Long đã được tổ chức rất quy mô tại Việt Nam. Các sự kiện diễn ra trong khuôn khổ Tuần lễ 100 năm sân khấu nói Việt Nam. Vở “Chén thuốc độc” được diễn trên cùng một sân khấu lịch sử nơi nó được dàn dựng lần đầu tiên – trên sân khấu của Nhà hát lớn Hà Nội. Ngày 23/10, những người tham gia dự án đã tổ chức buổi giới thiệu cuốn sách, trong đó vở kịch “Chén thuốc độc” của Vũ Đình Long được xuất bản bằng tiếng Nga. Buổi gặp mặt, được tổ chức trên nền tảng zoom, quy tụ các học giả, sinh viên Việt Nam và tất cả những người quan tâm đến văn hóa Việt Nam từ Moscow, St.Petersburg, Vladivostok, Hà Nội, Antwerp và Berlin. Bí thư thứ hai Đại sứ quán Việt Nam tại Nga Nguyễn Anh Tuấn gửi lời chào tới các đại biểu tham dự sự kiện. Bà Mai Ngọc Hà phát biểu cảm ơn ấn phẩm đầu buổi gặp mặt. Sau đó, những người tham gia dự án nói về hoạt động văn học của Vũ Đình Long, về cuộc đời sáng tác của gia đình cũng như về cách cuốn sách chuẩn bị xuất bản.
Ở Nga, cuốn sách được xuất bản đã khơi dậy sự quan tâm lớn của người Việt Nam, cũng như các nhà ngữ văn học nghiên cứu văn học thế giới. Nay các nhà văn Nga có cơ hội đọc vở kịch của Vũ Đình Long bằng tiếng Nga, đây cũng là một tác phẩm có giá trị trên quan điểm khoa học, vì nó có thể so sánh kịch Nga với tiếng Việt, để tìm ra những nét đặc trưng và xác định những khuôn mẫu chung trong diễn biến nền văn học của các dân tộc khác nhau. Có lẽ vở kịch của Việt Nam sẽ được các đạo diễn nhà hát quan tâm, và nó sẽ được dàn dựng trên sân khấu của một nhà hát ở Matxcova.
– Ông có dự định gì trong tương lai, sẽ có những tác phẩm mới được dịch sang tiếng Nga?
Quan hệ Nga – Việt có tính chất của quan hệ đối tác chiến lược toàn diện. Từ “ toàn diện ” hàm ý cụ thể là hợp tác trong nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm cả lĩnh vực văn học. Thật không may, trong hơn 30 năm qua, sự tương tác Nga – Việt trong lĩnh vực này đã không có những bước tiến . Trong hơn mười năm qua, đã có hơn mười cuốn sách của các tác giả Việt Nam được xuất bản bằng tiếng Nga . Đây là một sự sụt giảm lớn, đặc biệt là khi so sánh với số lượng khổng lồ tiểu thuyết Việt Nam được dịch sang tiếng Nga trong thời kỳ Xô Viết. Ngày nay, ở Nga, các bản dịch từ tiếng Việt, như một quy luật, được thực hiện bởi những người đam mê yêu Việt Nam và trân trọng văn học Việt Nam. Và sẽ là một thành công lớn đối với họ nếu gặp gỡ những doanh nhân sẵn sàng ủng hộ ý tưởng quảng bá văn học Việt Nam tại Nga.
Sự hỗ trợ mạnh mẽ từ phía Việt Nam là rất cần thiết ở tất cả các cấp trong ngành dịch thuật. Việt Nam đang ngày càng chứng tỏ tiềm năng kinh tế của mình, điều này có lý do để tin rằng tiến bộ văn hóa của Việt Nam trên thế giới sẽ ngày càng mở rộng. Việc đầu tư tài chính vào chính sách hợp tác văn hóa quốc tế, đặc biệt là với Nga, sẽ tạo ra môi trường thuận lợi cho hàng hóa Việt Nam và môi trường thuận lợi cho hoạt động kinh doanh của người Việt Nam tại thị trường Nga. Bản thân tôi sẵn sàng tiếp tục tham gia vào một công việc thú vị và cao cả đó là dịch tiểu thuyết Việt Nam sang tiếng Nga.
Văn hóa giúp hiểu biết về một quốc gia khác, tính cách, tâm hồn, lối sống, truyền thống của quốc gia đó. Và điều này mang mọi người đến gần nhau hơn. Tôi hy vọng rằng chuyến thăm Nga sắp tới của Chủ tịch nước Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc sẽ tạo động lực mới cho sự phát triển của quan hệ Nga – Việt trên mọi lĩnh vực, trong đó có văn học, nghệ thuật.
– Xin cảm ơn ngài Igor Britov!
| Igor Britov đã từng là phóng viên ban tiếng Việt của đài “Tiếng nói nước Nga”. Hiện nay ông là giảng viên khoa tiếng Việt tại Trường Kinh tế cao cấp, Đại học Nghiên cứu Quốc gia. Trong hơn mười năm, ông đã nhiều dịch tiểu thuyết Việt Nam sang tiếng Nga. Năm 2011, ông đã được trao tặng danh hiệu “Người lao động được tôn vinh trong nền văn hóa của Liên bang Nga” vì những đóng góp của mình cho sự phát triển thông tin và hợp tác văn hóa giữa Nga và Việt Nam, theo quyết định của Chủ tịch nước Việt Nam, ông đã được tặng thưởng huân chương “Hữu nghị” của Việt Nam. |
Nguồn: https://thoidai.com.vn/igor-britov-va-cau-chuyen-dua-kich-viet-nam-den-voi-ban-doc-nga-157122.html